"Vatrena stihija je ogromna... Obuzima me ludački strah i od tog trenutka neprestano ponavljam jednu istu rečenicu: 'Ne želim da izgorim.' Ne znam preko koliko ljudi sam pao. Znam samo jedno - ne smem da izgorim."
Dana 13. februara 1945. godine, britanski bombarderi izveli su napad na grad u istočnoj Nemačkoj - Drezden. U danima koji su usledili, zajedno sa američkim saveznicima, bacili su skoro 4.000 tona bombi.
Ono što je usledilo može se nazvati vatrenom olujom koja je odnela 25.000 života, uništila centar grada, isisala kiseonik iz vazduha i ugušila ljude koji su pokušavali da pobegnu iz plamena.
Drezden nije bio jedini grad pogođen razornim bombardovanjem. Saveznički avioni su sravnili delove Kelna, Hamburga i Berlina, kao i japanske gradove Tokio, Hirošimu i Nagasaki, ubivši desetine hiljada civila. Ipak, napad na Drezden postao je jedna od najkontroverznijih akcija saveznika u Drugom svetskom ratu. Mnogi su dovodili u pitanje njegovu vojnu svrhu, a čak je i britanski premijer Vinston Čerčil izražavao sumnju odmah nakon napada.
Grad umetnosti i kulture pretvoren u pepeo
Drezden, prestonica Saksonije, pre rata je bio poznat kao "Firenca na Elbi" i "Kutija dragulja" zbog svoje arhitekture i klime. Međutim, u februaru 1945. godine, nalazio se na svega 250 kilometara od Istočnog fronta, gde su nacisti pokušavali da zaustave prodor Crvene armije.
Iako je Drezden bio poznat po svojoj umetnosti, bio je i važan industrijski i saobraćajni centar. Fabrike u njemu proizvodile su municiju, delove za avione i drugu vojnu opremu za naciste. Grad je takođe bio ključna tačka za prevoz trupa, tenkova i artiljerije, dok su stotine hiljada izbeglica iz istočne Nemačke tamo pronašle utočište.
Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo (RAF) smatralo je Drezden najvećim nemačkim gradom koji još nije bio bombardovan. Stratezi su odlučili da napad može da pomogne saveznicima (Sovjetima) - ne samo zaustavljanjem nemačkih trupa, već i ometanjem evakuacije civila sa istoka.
Pakao iz vazduha
Napad je započeo 13. februara 1945. godine. Oko 800 britanskih aviona preletelo je Drezden te noći. U samo 25 minuta, britanski bombarderi izručili su više od 1.800 tona eksploziva.
U skladu s tadašnjom praksom, američki avioni nastavili su napad sledećeg dana. Više od 520 bombardera američkog vazduhoplovstva (USAAF) gađalo je železničku stanicu, ali su bombe padale i na ostale delove grada.
Civili su se skrivali u skloništima nakon što su se oglasile sirene za uzbunu. Međutim, prvi talas bombi uništio je elektroenergetsku mrežu, zbog čega su mnogi izašli iz skloništa. A onda ih je zatekao drugi talas napada.
Ljudi su padali mrtvi dok su pokušavali da pobegnu od plamena. Požari su usisavali kiseonik iz vazduha, gušeći sve koji su pokušali da se sklone. Očevici su kasnije opisivali stravične prizore - žene koje trče s bebama u rukama, ljudi koji padaju u vatru i nestaju u plamenu.
Pisac Kurt Vonegut, koji je kao ratni zarobljenik preživeo bombardovanje Drezdena, napisao je u svojoj knjizi:
"Drezden je bio jedna ogromna vatrena stihija. Taj plamen je progutao sve što je bilo organsko, sve što je moglo da gori".
Kontroverze i propagandna bitka
U napadu je britanska avijacija izgubila šest aviona (tri su pogođena prijateljskom vatrom), dok su Amerikanci izgubili jedan.
Nacistička propaganda odmah je iskoristila bombardovanje kako bi napala saveznike. Ministarstvo propagande tvrdilo je da Drezden nije imao vojnu industriju, već da je bio isključivo grad kulture. Dok su lokalni zvaničnici izneli broj od oko 25.000 mrtvih, što je danas opšteprihvaćena procena, nacisti su tvrdili da je poginulo čak 200.000 civila.
Vest o razaranju Drezdena šokirala je i Veliku Britaniju. Pošto je grad bio poznat kao turistička destinacija, pojedini političari i javne ličnosti doveli su u pitanje opravdanost napada. Članak američke novinske agencije "Associated Press" tada je objavio da saveznici sprovode "terorističko bombardovanje", što je izazvalo dodatne polemike.
Američki i britanski vojni analitičari, međutim, tvrdili su da je napad imao strateški značaj jer je uništio industriju, domove radnika i saobraćajnu infrastrukturu.
Prema izveštaju američke vojske iz 1953. godine u napadu je uništeno ili teško oštećeno 23 odsto industrijskih objekata i najmanje 50 odsto stambenih zgrada u Drezdenu.
"Drezden je bio legitimna vojna meta", navodi se u izveštaju, a napad je bio u skladu s tadašnjim strategijama bombardovanja.
Ratni zločin ili neophodan potez?
Debata o bombardovanju Drezdena traje i danas. Istoričari se i dalje spore da li je uništavanje nemačkih gradova zaista oslabilo nacističku vojsku ili je samo izazvalo nepotrebne civilne žrtve - naročito u poslednjim mesecima rata.
Za razliku od invazije poput Dana D, teško je izmeriti koliko su ovakvi napadi doprineli pobedi saveznika. Neki smatraju da je bombardovanje Drezdena bilo moralni neuspeh ili čak ratni zločin. Drugi ga brane kao deo "totalnog rata" neophodnog za slom nacističke Nemačke.
Čak i 80 godina kasnije, bombardovanje Drezdena ostaje jedna od najkontroverznijih epizoda Drugog svetskog rata.
BONUS VIDEO:
(MONDO/BBC)
